Ασφάλιση-Φυσικές καταστροφές-Κλιματική αλλαγή

by giorgos kassapis

Η Aσφάλιση ως εργαλείο πρόληψης και αντιμετώπισης  στη περίπτωση των φυσικών καταστροφών

Eισαγωγικά

Η ανθρώπινη αδυναμία μπροστά στις φυσικές καταστροφές, που επιδεινώνεται από την έλλειψη προγραμματισμού ή την έλλειψη κατάλληλου συστήματος διαχείρισης έκτακτων αναγκών, οδηγεί σε οικονομικές, δομικές και ανθρώπινες απώλειες. Ο κόσμος που ζει ο σύγχρονος άνθρωπος εξελίσσεται σε ένα επικίνδυνο μέρος, ειδικά εάν στο ζεύγος φυσικοί κίνδυνοι-φυσικές καταστροφές προστεθεί/συνυπολογιστεί και η κλιματική αλλαγή, η οποία συντελείται εδώ και δεκαετίες και έχει δραματικές επιπτώσεις στο σύνολο της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η απειλή των φυσικών κινδύνων και το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής δεν έχουν διαφύγει της προσοχής του χρηματοπιστωτικού τομέα ^{(1) (2)}, ενώ η επίγνωση του προβλήματος από την ασφαλιστική βιομηχανία αποτελεί την αφετηρία για τη χάραξη και υλοποίηση της στρατηγικής της αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα ^{(3) (4)}, με τη ανάλυση των θεμάτων που σχετίζονται με τη προσαρμογή της ασφαλιστικής βιομηχανίας στα νέα δεδομένα (νέα περιβαλλοντική πραγματικότητα) να απασχολεί έντονα την ασφαλιστική αγορά διεθνώς ⁽⁵⁾.

Εμπειρικά δεδομένα

Στα πλαίσια της συζήτησης και του προβληματισμού για τις φυσικές καταστροφές και το ρόλο της ασφάλισης ως εργαλείου για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήμστος, καθοριστικής σημασίας είναι οι παράμετροι

α. σοβαρότητα/οικονομική βαρύτητα ενός συμβάντος (συνολική οικονομική ζημία),

β. ασφαλιστική ζημία (η ασφαλιστική ζημία ορίζεται ως το ποσοστό της οικονομικής ζημίας που είναι ασφαλισμένο) και

γ. κενό προστασίας, το οποίο αποτελεί τη διαφορά οικονομικής και ασφαλιστικής ζημίας. Ενδεικτικά αναφέρεται, ότι το 2022 η συνολική οικονομική ζημία ανήλθε παγκοσμίως σε 270 δισ. $ ΗΠΑ, ενώ η αντίστοιχη ασφαλιστική (ανήλθε) σε 120 δισ. (45% του συνόλου) ⁽⁶⁾. Στον πίνακα που ακολουθεί παρατίθενται αναλυτικά στοιχεία για την δεκαετία 2010-2019 ⁽⁷⁾.

μέσοι όροι 10ετίας 2010-19
Ασία
Συνολική (οικονομική) ζημία: 84 δισ. $ ΗΠΑ Ασφαλιστική ζημία: 13 δισ. $ ΗΠΑ	Κενό προστασίας = 71 δισ. $ ΗΠΑ = 85% συνολικής (οικονομικής) ζημίας
Αφρική
Συνολική (οικονομική) ζημία: 1 δισ. $ ΗΠΑ Ασφαλιστική ζημία: 0 δισ. $ ΗΠΑ	Κενό προστασίας = 1 δισ. $ ΗΠΑ = 91% συνολικής (οικονομικής) ζημίας
Β. Αμερική
Συνολική (οικονομική) ζημία: 78 δισ. $ ΗΠΑ Ασφαλιστική ζημία: 42 δισ. $ ΗΠΑ	Kενό προστασίας = 36 δισ. $ ΗΠΑ = 46% συνολικής (οικονομικής) ζημίας
Ευρώπη
Συνολική (οικονομική) ζημία: 22 δισ. $ ΗΠΑ Ασφαλιστική ζημία: 7 δισ. $ ΗΠΑ	Κενό προστασίας = 15 δισ. $ ΗΠΑ = 69% συνολικής (οικονομικής) ζημίας
Λ. Αμερική & Καραϊβική
Συνολική (οικονομική) ζημία: 12 δισ. $ ΗΠΑ Ασφαλιστική ζημία: 2 δισ. $ ΗΠA	Κενό προστασίας = 10 δισ. $ ΗΠΑ = 83% συνολικής (οικονομικής) ζημίας
Ωκεανία
Συνολική (οικονομική) ζημία: 9 δισ. $ ΗΠΑ Ασφαλιστική ζημία: 6 δισ. $ ΗΠΑ	Κενό προστασίας = 3 δισ. $ ΗΠΑ = 43% συνολικής (οικονομικής) ζημίας

Όσον αφορά στα αίτια (λόγους ύπαρξης) του κενού προστασίας, αυτά κατά βάση εντάσσονται σε δυο κατηγορίες ^{(8) (9)}

1. αίτια οικονομικού χαρακτήρα και

2. αίτια συμπεριφορικού χαρακτήρα, ενώ όσον αφορά στο τι (θα) πρέπει και μπορεί να γίνει, προκειμένου να βελτιωθεί η υπάρχουσα κατάσταση, ενδεικτικά αναφέρονται ^{(10) (11)}

<> η αναβάθμιση του ρόλου των: εκπαίδευσης/ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης,

<> η βελτίωση (απλοποίηση) των συμβατικών όρων καλύψεων ασφάλισης κατά κινδύνων φυσικών καταστροφών και

<> η υιοθέτηση μιας πελατοκεντρικής αντίληψης στη προσέγγιση των συναφών θεμάτων.

H βαρύτητα του προβλήματος των φυσικών καταστροφών και της κλιματικής αλλαγής αποτιμάται – εκτός των άλλων – και από το γεγονός, ότι οι μεν φυσικοί κίνδυνοι δίνουν ανελλιπώς το παρόν στο top10 των επιχειρηματικών κινδύνων του AGCS την περίοδο 2012-2023, η δε κλιματική αλλαγή – μετά από απουσία 5 ετών – από το 2018 είναι και αυτή παρούσα στο συγκεκριμένο top10, όπως εκτίθεται στον πίνακα που ακολουθεί ⁽¹²⁾.

	ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ		ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023	3η θέση 2η θέση 3η θέση 3η θέση 5η θέση 5η θέση 3η θέση 3η θέση 5η θέση 6η θέση 3η θέση 6η θέση	9% 44% 33% 30% 24% 24% 30% 28% 21% 17% 25% 19%	9η θέση εκτός top10 εκτός top10 εκτός top10 εκτός top10 εκτός top10 10η θέση 8η θέση 7η θέση 9η θέση 6η θέση 7η θέση	3% – – – – – 10% 13% 17% 13% 17% 17%

Ασφαλιστικά συστήματα/μοντέλα

Η ασφάλιση κατά κινδύνων φυσικών καταστροφών αποτελεί το πλέον αποτελεσματικό εργαλείο για την μείωση του αρνητικού αντίκτυπου στις οικονομίες, στις αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας και στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας ⁽¹³⁾.

Η ασφαλιστική προσέγγιση στο πρόβλημα αντιμετώπισης των φυσικών κινδύνων παρουσιάζει έντονες διαφοροποιήσεις μεταξύ των διαφόρων χωρών παγκοσμίως, γεγονός που οφείλεται σε σειρά παραγόντων, όπως,

<> η διαχρονικά διαφορετική εξέλιξη των επιμέρους κοινωνιών και οικονομιών,

<> η διαφορετική αντίληψη/πρόσληψη της έννοιας του κινδύνου,

<> η διαφορετική – ιστορικά διαμορφωμένη – αντίληψη για το ρόλο του κράτους και

<> τα ισχύοντα κατά περίπτωση νομοθετικά/κανονιστικά πλαίσια.

Όπως προκύπτει από τη σχετική έρευνα, της οποίας τα ευρήματα εκτίθενται στη συνέχεια, δύο είναι τα συμπεράσματα που μπορούν να συναχθούν με ασφάλεια:

α. τα εφαρμοζόμενα διεθνώς αποτελούν ένα «λαβύρινθο» ρυθμίσεων, κανόνων, συνδυασμών, εξαιρέσεων κ.λ.π. και

β. σε συνέχεια των ανωτέρω δεν είναι ορατή η δημιουργία και λειτουργία ενός ενιαίου μοντέλου, επομένως δεν μπορεί να γίνεται λόγος για ένα σχετικό πρότυπο/σχήμα.

Σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές ⁽¹⁴⁾ που αναλύουν και παρουσιάζουν τα μοντέλα που έχουν υιοθετηθεί σε δέκα (10) ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελβετία, Η. Βασίλειο, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία) εφαρμόζονται (συνδυαστικά) τα ακόλουθα μοντέλα/σχήματα:

Μοντέλο 1: (Περιφερειακός) δημόσιος μονοπωλιακός ασφαλιστικός φορέας φυσικών κινδύνων,
Μοντέλο 2: Υποχρεωτική ασφάλιση για όλους τους φυσικούς κινδύνους,
Mοντέλο 3: Υποχρεωτική ένταξη (όλων) των φυσικών κινδύνων σε ένα συμβόλαιο περιουσίας (διασύνδεση συμβολαίων),
Mοντέλο 4: Ελεύθερη αγορά ασφάλισης φυσικών κινδύνων (συνδυαστικά με ad-hoc κυβερνητικά προγράμματα ανακούφισης),
Μοντέλο 5: Χρηματοδότηση κρατικών ταμείων αρωγής μέσω φορολογίας.

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ ⁽¹⁵⁾ η εμπλοκή κρατών και ιδιωτών ασφαλιστών χαρακτηρίζεται από έντονες διαφοροποιήσεις.

Σύμφωνα με την ΝΑΙΑD ⁽¹⁶⁾ υπάρχουν τρεις υποκατηγορίες ασφάλισης κατά κινδύνων φυσικών καταστροφών:

-εθελοντική ασφάλιση (Γερμανία, Ιταλία, Σλοβενία),

-ημι-εθελοντική ασφάλιση (Δανία, Η. Βασίλειο, Ολλανδία, Πολωνία, Σουηδία) και

-υποχρεωτική ασφάλιση (Γαλλία, Ισπανία, Ρουμανία).

Σύμφωνα με την EIOPA ⁽¹⁷⁾ γίνεται διάκριση μεταξύ

-ασφαλιστικών σχημάτων εθνικού χαρακτήρα,

-σχημάτων ημι-εθελοντικής ασφάλισης και

-σχημάτων εθελοντικής ασφάλισης.

Σύμφωνα τέλος με την διαδικτυακή πύλη climatechangepost ⁽¹⁸⁾, η οποία αναλύει τις ασφαλιστικές αγορές 15 ευρωπαϊκών χωρών, υπάρχουν – με επιμέρους διαφοροποιήσεις (συνδυασμούς) – τρεις υποκατηγορίες ασφάλισης κατά κινδύνων φυσικών καταστροφών:

-εθελοντική ασφάλιση,

-ημι-εθελοντική ασφάλιση και

-υποχρεωτική ασφάλιση.

Οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ/Public-privare partnerships [PPPs]) ⁽¹⁹⁾, μέσω των οποίων οι (αντα)ασφαλιστές ενώνουν τις δυνάμεις τους με τις δημόσιες αρχές και άλλους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον μετριασμό των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών. Μια κατηγορία επιτυχημένων ΣΔΙΤ αποτελούν τα λεγόμενα συνεγγυητικά ταμεία φυσικών καταστροφών (ΣΤΦΚ) ⁽²⁰⁾, τα οποία λειτουργούν – διαφοροποιημένα ανά τύπο, οργάνωση και αρμοδιότητες – σε: Γαλλία, Ελβετία, Ιαπωνία, Ισλανδία, ΗΠΑ (Καλιφόρνια), Καραϊβική, Ν. Ζηλανδία, Νορβηγία, Ρουμανία, Ταϊβάν και Τουρκία.

Επιχειρώντας να τυποποιήσουμε, κατά το δυνατό, τα παραπάνω, κρίθηκε σκόπιμο να ανατρέξουμε στις έρευνες δύο κορυφαίων ασφαλισττικών φορέων, και συγκεκριμένα

1. της Insurance Europe (IE) (ιστότοπος: SUSTAINABILITY HUB [National natcat solutions]), η οποία παρουσιάζει τα ισχύοντα σε 15 χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σουηδία, Φινλανδία) ⁽²¹⁾ και

2. της Global Federation of Insurance Associations (GFIA), η οποία στην έκθεσή της »Property catastrophe insurance-national examples» παρουσιάζει τα ισχύοντα σε 16 χώρες (Aυστραλία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ιταλία, Καναδάς, Μεξικό, Μαρόκο, Ολλανδία, Ν. Ζηλανδία, Ν. Αφρική, Πορτογαλία, Ρωσία) ⁽²²⁾ .

Επιγραμματικά, η λειτουργία του κάθε συστήματος/μοντέλου (θα) πρέπει να αποτιμάται στη βάση δύο κατηγοριών κριτηρίων:

η πρώτη (κατηγορία) σχετίζεται με το βαθμό στον οποίο αντιμετωπίζουν τα προβλήματα

• της ατελούς (ασύμμετρης) πληροφόρησης (ηθικός κίνδυνος, δυσμενής επιλογή) και
• των ατελειών της αγοράς (φιλανθρωπικός κίνδυνος, κόστη συναλλαγών),

ενώ η δεύτερη (κατηγορία) σχετίζεται με το βαθμό στον οποίο ανταποκρίνονται στην εκπλήρωση των παραμέτρων

• της προσαρμογής στην υπάρχουσα κατάσταση,
• του μετριασμού των συνεπειών των φυσικών καταστροφών και
• της αποτελεσματικής οικονομικής διαχείρισης.

Και η Ελλάδα; δυστυχώς, όπως και σε σειρά άλλων θεμάτων, η χώρα μας αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγή: έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού, έλλειψη συντονισμού και συνεννόησης των επιμέρους εταίρων, εν προκειμένω κράτους, ασφαλιστικής αγοράς και ευρύτερης επιστημονικής κοινότητας. Η Ελλάδα είναι μια σεισμογενής περιοχή ύψιστης επικινδυνότητας, και δεν λειτουργεί καν το ελάχιστο που είναι ένα συνεγγυητικό ταμείο φυσικών καταστροφών. Το κράτος σε ρόλο παντογνώστη και δυνάστη/προστάτη ασχολείται με τα πάντα και παρεμβαίνει στα πάντα, οι ασφαλιστικές εταιρείες πάσχουν από φοβικά σύνδρομα, τα σωματεία διαμεσολάβησης παλεύουν με τους δικούς τους δαίμονες και ο κλαδικός τύπος, πλην μεμονωμένων εξαιρέσεων, μεριμνά για τη δική του προβολή και έξωθεν καλή μαρτυρία, παρουσιάζοντας τα θέματα άνευρα και άτολμα, ενδιαφερόμενος να μη θίξει τη »συστημική» του εικόνα.

Παραπομπές

⁽¹⁾ FSI (2019), Turning up the heat – climate risk assessment in the insurance sector,  https://www.bis.org/fsi/publ/insights20.pdf

⁽²⁾ BIS (2020), Climate change and the financial sector, https://www.bis.org/review/r200302c.pdf

⁽³⁾ NAIC, Challenges for the Insurance Industry in the Future, Journal of Insurance Regulation, Vol. 38, No. 6 (2019) https://content.naic.org/sites/default/files/jir-za-38-06-el-challenges-industry-future.pdf                                                                                                                             

⁽⁴⁾ EIOPA, FINANCIAL STABILITY REPORT July 2021, https://acrobat.adobe.com/link/review?uri=urn:aaid:scds:US:c7c4acfc-aacd-35b5-8810-39d929c878f0

⁽⁵⁾ Geneva Association (2022), Nature and the Insurance Industry: Taking action towards a nature-positive economy, https://www.genevaassociation.org/sites/default/files/2022-11/nature_and_insurance_report.pdf

⁽⁶⁾ MunichRe, Climate change and La Niña driving losses: the natural disaster figures for 2022 https://www.munichre.com/en/company/media-relations/media-information-and-corporate-news/media-information/2023/natural-disaster-figures-2022.html

⁽⁷⁾ Swiss Re, Natural catastrophes: Closing the protection gap together (2019), https://files.swissre.com/natcat-protection-gap-map/index.htm

⁽⁸⁾ IIS (2022), The Natural Catastrophe Protection Gap, https://www.internationalinsurance.org/sites/default/files/2018-03/The%20Natural%20Catastrophe%20Protection%20Gap.pdf

⁽⁹⁾ US Department of Treasury (2019), Addressing the Protection Gap Through Public/Private Partnerships & Other Mechanisms https://home.treasury.gov/system/files/311/September2019FACI_Gap_Sub_Presentation.pdf                                                                                                                 

⁽¹⁰⁾ EIOPA (2022), Addressing protection gap for natural catastrophes, https://www.actuary.fi/uutiset/tapahtumat/syysseminaari 17.11.2022/EIOPA_Traditional_autumn_seminar_Nov_2022_Presentation_Addressing_protection_gaps_for_natural_catastrophes.pdf

⁽¹¹⁾ NAIC/CIPR (2022), Addressing the New Madrid Seismic Zone Earthquake Protection Gap: Insights into Homeowners and Renters Earthquake Insurance Uptake from Comprehensive Primary Data, https://content.naic.org/sites/default/files/cipr-report-earthquake-protection-gap.pdf

⁽¹²⁾ AGCS, Risk Barometer 2012-2023, https://www.agcs.allianz.com/news-and-insights/reports/allianz-risk-barometer.html#versions

⁽¹³⁾ Ιnsurance Europe, How does insurance work (2012), https://www.insuranceeurope.eu/publications/729/how-insurance-works/

⁽¹⁴⁾ Porrini D. & Schwarze E., Insurance models and European climate change policies: an assessment, Eur J Law Econ (2014) 38:7,                            https://www.researchgate.net/profile/Donatella-Porrini/publication/257558068_Insurance_models_and_European_climate_change_policies_An_assessment/links/59ef6b5ba6fdcce2096db93b/Insurance-models-and-European-climate-change-policies-An-assessment.pdf

⁽¹⁵⁾ OΟΣΑ, Enhancing Financial Protection Against Catastrophe Risks: The Role of Catastrophe Risk Insurance Programmes (2021)                        https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/Enhancing-financial-protection-against-catastrophe-risks.pdf

 ⁽¹⁶⁾ NAIAD, European natural hazards insurance business models, Newsletter #5 (2019), http://risknat.org/wp-content/uploads/2019/05/2019-03-NAIAD-newsletter-5_InsuranceSchemes.pdf                                                                                                                                                                                                               

⁽¹⁷⁾ EIOPA (2022), EUROPEAN INSURERS’ EXPOSURE TO PHYSICAL CLIMATE CHANGE RISK, https://www.eiopa.europa.eu/system/files/2022-05/discussion_paper_on_physical_climate_change_risks.pdf

⁽¹⁸⁾ Climatechangepost (Insurance and Business), http://www.climatechangepost.com/

⁽¹⁹⁾ FEMA (2021), Building Private-Public Partnerships, https://www.fema.gov/sites/default/files/documents/fema_building-private-public-partnerships.pdf

 ⁽²⁰⁾ Μελοκοπίδης, Συνεγγυητικά Ταμεία Φυσικών Kαταστροφών, Hμερίδα ΕΑΕΕ: Kλιματική Αλλαγή-Φυσικές Καταστροφές (2019)                          https://acrobat.adobe.com/link/review?uri=urn:aaid:scds:US:f2bd0d64-61f6-305f-9cc9-229aabae48b4

 ⁽²¹⁾ Insurance Europe, (SUSTAINABILITY HUB [National natcat solutions]), https://sustainability-insuranceeurope-eu.translate.goog/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=el&_x_tr_hl=el&_x_tr_pto=s                                                                                                                                                                                                   

⁽²²⁾ GFIA (2020), Property catastrophe insurance-national examples, https://acrobat.adobe.com/link/review?uri=urn:aaid:scds:US:f698b558-dfe5-3395-987b-bc1c3929f4f5

Αναλυτικά: Γ. Κ. Κασάπης (2022), Ασφάλιση-Φυσικές καταστροφές-Κλιματική αλλαγή, Θεωρητικό πλαίσιο και εμπειρικά δεδομένα 2007-2021